Quay J.E. de

In 1939 wordt hij als reserve-officier gemobiliseerd en krijgt hij, volgens historicus dr. G. Puchinger, een speciale opdracht mee: “De gemeenschapsgeest onder het gemobiliseerde leger aan te kweken.” De Duitse inval in mei 1940 zal van die gemeenschapzin en van het leger zelf weinig overlaten. De Quay is op dat moment al als regeringscommissaris van de Arbeid aangesteld. Aan het begin van de bezetting vraagt de commissaris van de Koningin in Groningen, dr. J. Linthorst Homan, hem om samen met mr. L. Einthoven mee te werken aan de oprichting van de Nederlandse Unie. Het driemanschap publiceert in juli 1940 een manifest waarin opgeroepen wordt om het oude zuilendenken te doorbreken en in die moeilijke tijden naar saamhorigheid te streven. De Unie wil een tegenwicht bieden aan de Nationaal Socialistische Beweging en krijgt in recordtijd honderdduizenden leden. De drie leiders worden het niet eens over de mate waarin met de Duitsers moet worden samengewerkt. Eind 1941 maakt de bezetter een einde aan de Unie en een jaar later wordt het trio als gijzelaar geïnterneerd. Aan de Nederlandse Unie blijft na de oorlog een luchtje hangen. Ook al wordt zijn naam na de bevrijding door een onderzoekscommissie gezuiverd, De Quay zal na de publicatie van ''Het koninkrijk der Nederlanden ''in de Tweede Wereldoorlog van dr. L. de Jong opnieuw herinnerd worden aan deze omstreden periode uit zijn leven. De familie van emeritus TU/e-hoogleraar prof.dr. P.A.J.M. Steenkamp > krijgt De Quay in de oorlogsjaren enige tijd als onderduiker in huis. Steenkamp herinnert zich dat De Quay hem vertelde na de oorlog een nieuwe katholieke partij te willen oprichten. De jonge Piet, later zelf oprichter van de fusiepartij het Christen-Democratisch Appèl, liet De Quay volgens eigen zeggen blijken dat hij dat geen goed idee vond.

 

De Quay blijft tot 1959 commissaris van de Koningin. In de dertien jaar op die post neemt hij niet alleen initiatieven voor het industriebeleid van de provincie, maar werkt hij ook aan de verbetering van het wegennet en staat hij aan de wieg van het Brabants Orkest en het Zuidelijk Toneel. Hoewel hij graag wil aanblijven als commissaris, voert zijn loopbaan hem in 1959 naar Den Haag. In de woorden van Puchinger: “Alweer werd de beminnelijke, bescheiden en op het politieke vlak totaal niet ambitieuze Jan de Quay naar een hoge post geduwd: in 1959 vroeg prof.dr. C.P.M. Romme, voorzitter van de KVP- fractie in de Tweede Kamer, hem minister-president te worden van een kabinet waarin voor het eerst de socialisten zouden ontbreken.” De Quay vraagt collega THEcurator mr.dr. Ch.J.M.A. van Rooy als minister van Sociale Zaken. Later kijkt hij op zijn premierschap terug als ‘de zwaarste periode in mijn leven.’ Zijn hoge post levert hem wel in brede lagen van de bevolking bekendheid op door de oudejaarsconference in 1960 van Wim Kan. Geïnspireerd door een kabinetscrisis (over het aantal te bouwen woningwetwoningen) zingt Kan het lied ‘Lijmen Jan.’ Op de website parlement.nl wordt De Quay geciteerd over de bijnaval van het kabinet: “Ik voel me innerlijk overgelukkig en dankbaar, dat ik er af ben. God zij geloofd en gedankt.” Maar zijn lijmpoging houdt nog drie jaar stand en pas in 1963 valt tot zijn opluchting definitief het doek voor het kabinet. Daarna wordt hij lid van de Eerste Kamer en keert hij terug als voorzitter van het Eindhovense College van Curatoren. Als oud-premier, maakt hij vaak gebruik van de THE-dienstauto. Chauffeur H.A. (Huub) Loots herinnert zich de tochtjes met de katholieke curator: “De Quay was een gemoedelijk mens. Toen we hier in Eindhoven langs het splinternieuwe gebouw van de Boerenleenbank reden, keek hij eens schuin uit het autoraam naar boven en zei: ‘Kijk eens meneer Loots, die arme boertjes toch!”