Nota Posthumus

In september 1968 publiceert prof.dr.[[Posthumus K. | K. Posthumus]] >zijn nota ‘De universiteit, doelstellingen, functies, structuren’, die verder als de ‘Nota Posthumus’ door het leven zal gaan en die onderwerp wordt van verhitte debatten. De kern van zijn nota: de cursusduur van universitaire opleidingen moet worden teruggebracht van vijf naar vier jaar en de inschrijvingsduur voor studenten moet worden beperkt. Daarnaast moeten er in de opbouw van de studie scherpere selectiemomenten worden ingebouwd. In een ‘tweede fase’ van maximaal drie jaar kan aansluitend een doctorsgraad worden behaald. De nota zal een rol spelen als katalysator bij de latere vernieuwing van de wetgeving voor het hoger onderwijs. Voor de liefhebbers: via een hink-stapsprong route (de Wet Herstructurering Wetenschappelijk Onderwijs uit 1975 en Hoger onderwijs voor velen uit 1978) komen de ideeën van Posthumus uiteindelijk terecht in de Wet op de tweefasenstructuur van 1981. Posthumus raakt al eerder in de jaren zestig bekend als onderwijsprofeet. Hij zwengelt de discussie onder onderwijskundigen aan tijdens informele bijeenkomsten die door de minister van Onderwijs prof.dr. I.A. Diepenhorst en diens opvolger dr. G.H. Veringa worden georganiseerd. Posthumus formuleert daar als voorzitter provocerende stellingen over studieduur, selectie en de economische waarde van academische diploma’s. In maart 1967 publiceert de ''Nieuwe Rotterdamse Courant ''vier aandachttrekkende artikelen van zijn hand. In dat jaar besluit Veringa om Posthumus te benoemen tot regeringscommissaris voor het Hoger Onderwijs.

Vanaf het midden van de jaren zestig gaat er wat wringen in het almaar groeiende hoger onderwijs. Steeds meer studenten vinden hun weg naar universiteiten en hogescholen en ramingen wijzen er op dat de kosten de pan uit zullen rijzen. De starre bestuursstructuur maakt het onmogelijk om te reageren op de snel om zich heen grijpende veranderingen. Het bestuur van de Nederlandse universiteiten en hogescholen is sinds jaar en dag in handen van een hiërarchisch koppel: het College van Curatoren, veelal gelouterde bestuurders uit het bedrijfsleven en de politiek voor wie de functie een bijbaan is, en de Senaat, de hoogleraren onder aanvoering van de rector magnificus. Het overige personeel en de studenten hebben geen enkele formele stem in het bestuur. Maar de tijden zijn ''a changin’''. In de woorden van historicus J.J. Woltjer: “Studenten en stafleden vroegen inspraak, sommigen om praktische verbeteringen aan te brengen, anderen om het onderwijs geheel te hervormen en de universiteit tot voorhoede van een nieuwe maatschappij te maken.” Linkse studenten stellen in ''teach ins ''de universiteiten aan de kaak als plaatsen waar burgerlijke wetenschap wordt bedreven in dienst van het kapitalisme. Uit Duitsland komt het idee overwaaien van een ‘kritische universiteit’. Posthumus merkt daar overigens over op dat een kritische universiteit een ''tautologie ''zou moeten zijn.

De overheid ziet zich gedwongen in te grijpen. In 1967 pleit de door minister Veringa ingestelde commissie-Maris voor een nieuwe doelmatige en hiërarchische structuur. De universiteit moet bestuurd worden door een slagvaardig presidium. Aan echte inspraak wordt nog niet gedacht. Kritiek barst los en het advies wordt niet opgevolgd. Posthumus studeert intussen op een nieuwe opzet voor universitaire studieprogramma’s. Een vierjarige basisstudieduur moet mogelijk zijn, laat hij in 1968 weten. De discussies laaien in het hele land hoog op. Volgens minister Veringa schuwt Posthumus dat debat niet: “Geprikkeld werd hij als men aan zijn oprechtheid en wetenschappelijke integriteit twijfelde. Als men suggereerde dat ‘zijn’ herstructurering door industrie of establishment was afgedwongen. Posthumus was in zijn maatschappelijk denken eerder revolutionair dan behoudend.” Daar zijn de linkse studenten het helemaal niet mee eens. In 1969 wordt de Nota Posthumus door de THE op een eendaagse conferentie besproken, maar een eensluidende reactie wordt niet geformuleerd. In ''TH Berichten ''verschijnt een aparte rubriek (‘In de steigers’) waarin verslag wordt gedaan van de reacties in het land op de nota van de ''local hero. ''De krantenkoppen spreken duidelijke taal: ‘Drastische verkorting studieduur bepleit; gebeurtenis van historisch belang.’ Posthumus: ‘Laat nu de kritiek maar komen.’ Die kritiek komt er dan ook. De voorstellen behelzen volgens Nijmeegse studenten een ‘fraai verpakte technocratie’: “Bijzonder slim van minister Veringa om zo’n goedwillende en idealistische man als prof. Posthumus te vragen deze technocratische herstructurering van de universiteiten te presenteren. Als de voorstellen van Posthumus worden aangenomen, wordt iedere kritiek die de universiteit op de maatschappij van morgen wil richten monddood gemaakt.” Posthumus zou, kortom, een knieval maken voor het kapitalisme. Het verkorten van de opleiding leidt immers tot het zo snel mogelijk klaarstomen voor de arbeidsmarkt van jonge, plooibare academici. Bovendien blijven de bestuurlijke aspecten onbesproken. In Eindhovense studentenkringen blijft het redelijk stil. Nijmeegse studenten onder aanvoering van H. Boekraad en M. van Nieuwstad roeren zich het meest en komen met een radicaal tegenvoorstel voor een radenuniversiteit met projectonderwijs, waarbij tentamens en examens komen te vervallen.