Dijkstra E.W.

“Een professionele informaticus werkt alleen met pen en papier”. Prof.dr. E.W. (Edsger) Dijkstra (*1930 - †2002), hoogleraar aan de THE van 1962 tot 1984, zette in 1952 aan het Mathematisch Centrum in Amsterdam als programmeur zijn eerste schreden in het vakgebied dat later zou uitgroeien tot informatica. De titel van de bundel artikelen die hij bij gelegenheid van zijn zestigste verjaardag kreeg aangeboden, typeert wellicht het beste zijn wetenschappelijke visie op programmeren: ''Beauty is our business. ''De invloedrijke Dijkstra heeft er gedurende zijn loopbaan naar gestreefd om simpel, helder, rationeel en met elegante wiskunde het hoofd te bieden aan de ‘programmeerchaos’ die met de groei van het vakgebied in de loop der jaren toenam. Het gestructureerd programmeren van computers moest volgens hem eerst en vooral gezien worden als een aan de wiskunde verwante discipline en als een ‘intellectuele uitdaging van de eerste orde.’ Nog in 2000 kwalificeerde hij in ''Trouw ''de meeste software ‘met permissie’ als puin. Dijkstra werd in 1971 benoemd tot lid van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen en in 1972 ontving hij van de Association for Computing Machinery de Turing Award, vernoemd naar A.M. Turing (*1912-†1954), Brits wiskundige en pionier op het gebied van de computers. Tot nu toe is hij de enige Nederlander aan wie deze hoge onderscheiding is toegekend. Van 1984 tot 1999 was hij hoogleraar aan de Universiteit van Texas in Austin, Texas. Dijkstra genoot grote bekendheid in zijn vakgebied en werd door lezers van het blad ''Computable ''in 1999 gekozen tot nationale IT-persoonlijkheid van het millennium. In de knipselmap met aan hem gewijde artikelen komt men niet zelden de kwalificaties ‘briljant’, ‘genie’, maar ook ‘eigenzinnig’ tegen. Dijkstra was streng voor zichzelf en voor zijn omgeving. Hij had weinig talent voor diplomatie, streefde daar ook niet naar, en riep door zijn ''outspokenness ''bij sommige vakgenoten weerstand op. Hij was een enthousiast pianospeler, koesterde zijn Bösendorffer en was een liefhebber van Mozart. Met zijn vrouw maakte hij lange tochten in de Verenigde Staten in een Volkswagen camper, die hij, heel toepasselijk, ''Touring machine ''had gedoopt.

Dijkstra werd in Rotterdam geboren als zoon van een vader die chemicus en een moeder die wiskundige was. Na het behalen van het gymnasium-B diploma ging hij aan de Rijksuniversiteit Leiden theoretische natuurkunde studeren. Later kenschetste hij zijn motivatie om te gaan studeren badinerend als volgt: “Studeren doe je niet omdat je geld wil verdienen, maar om je de rest van je leven niet te hoeven vervelen”. In 1949 maakt hij als student tijdens een zomercursus aan Cambridge University kennis met zijn eerste computer, de EDSAC, die met vijfgaats telexponsband geprogrammeerd moest worden. Hij deed in 1956 doctoraalexamen en promoveerde drie jaar later bij prof. dr. ir. A. van Wijngaarden, een van de Nederlandse informaticapioniers, op een proefschrift getiteld ''Communication with an automatic computer. ''In 1952 trad hij in dienst van het Mathematisch Centrum in Amsterdam als ‘Nederlands eerste programmeur’. Later kreeg hij daar als sous-chef de leiding van de programmeersectie. Hij werd tevens adviseur van de N.V. Electrologica, een bedrijf dat automatische rekenmachines fabriceerde en dat in 1968 overgenomen werd door Philips. Dijkstra’s werk was gericht op het verder ontplooien van de mogelijkheden van de computer door het systematisch ontwikkelen van programmatuur. De Turing Award werd hem verleend voor onder andere zijn bijdragen aan programmeertalen. Algol 60 is daarvan een prominent voorbeeld; aan de verspreiding daarvan heeft Dijkstra bijgedragen door zijn ''A primer of Algol 60 programming, ''verschenen in 1962. Enige jaren daaraan voorafgaand, in 1959, publiceert hij een artikel, van nog geen drie pagina’s lang, dat een ''classic ''zal worden in de grafentheorie. Uitgangspunt is een samenhangend netwerk van knopen en takken - een graaf - , waarvan de lengtes van de takken gegeven zijn. Beschreven wordt ondermeer een efficiënte methode om een weg (een samenstel van takken) van minimaal totale lengte te bepalen tussen een tweetal willekeurige knopen in het netwerk. Dit ‘kortste pad algoritme’ wordt toegepast in routeplanners van, bijvoorbeeld, de Nederlandse Spoorwegen.

Dijkstra werd in 1962 aan de THE benoemd tot hoogleraar in de wiskunde. De titel van zijn intreerede luidde ''De logische automaat in academisch milieu. ''Met een team van vijf medewerkers vormde hij de werkgroep fundamentele programmering en daar werd binnen een tijdsbestek van ongeveer vijf jaar het THE-multiprogrammeringssysteem voor de Electrologica X8 computer ontwikkeld; de serieaanduiding slaat op het feit dat deze machine acht maal sneller was dan zijn eerste voorloper, de X1. Het door Dijkstra en zijn groep ontworpen ''operating system ''waarmee de programmeur voortaan verlost was van de tijdrovende taak om als verkeersagent op te treden tussen het primaire en secundaire geheugen van de computer, was, ook internationaal gezien, zijn tijd ver vooruit en fungeerde tot 1973 als centrale computervoorziening voor de THE. Aan het eind van de jaren zestig publiceerde hij een THE-rapport ''Notes on structured programming, ''gebaseerd op genoemd onderzoek, dat internationaal sterk de aandacht trok. Verder verwierf hij in vakkringen wereldfaam als voorstander van het afschaffen van de sprongopdracht Go To in Algol 60. Zijn artikel ''Go To statement considered harmful, ''slechts twee pagina’s lang, waarin hij betoogde dat deze programmeerregel een bron van fouten was, gaf aanleiding tot felle en langdurige polemieken. Na het behalen van de Turing Award kreeg hij in 1973 een aanstelling als research fellow bij het Amerikaanse Burroughs Corporation. Hij was de enige medewerker van Burroughs met een ‘vrije opdracht’ en verrichtte zijn werkzaamheden vanuit zijn huis in Nuenen. Zijn aanstelling in Eindhoven werd omgezet in een deeltijdhoogleraarschap. Uit die tijd dateert ook de Eindhovense Tuesday Afternoon Club, een serie inspirerende seminars waarvan bijvoorbeeld ook C.S. Scholten, later eredoctor van de TU/e, deel uitmaakte.